Modern edebiyatın en sarsıcı seslerinden biri olan Louis Ferdinand Céline, insanın iç karanlığını, çaresizliğini ve varoluş sancısını bütün çıplaklığıyla anlatan bir yazardır. Gerçek adı Louis Ferdinand Destouches’tur. 1894 yılında Fransa’da, Paris yakınlarında doğdu. Orta halli bir ailenin çocuğuydu. Genç yaşta tıp eğitimi aldı, insan bedeninin kırılganlığına, hastalığın ve ölümün sıradanlığına tanık oldu. Birinci Dünya Savaşı başladığında orduya katıldı. Cephede aldığı ağır yaralar onun hem fiziksel hem de ruhsal dünyasını derinden sarstı. Savaş sonrasında bir daha eskisi gibi olamadı. Yaşadığı travma, sonraki bütün yapıtlarında yankılanan derin bir acıya dönüştü.
Céline, edebiyat dünyasına 1932 yılında yayımlanan Gecenin Sonuna Yolculuk adlı romanıyla adım attı. Bu eser, yirminci yüzyıl roman anlayışını değiştiren bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Kahramanı Ferdinand Bardamu aracılığıyla savaşın anlamsızlığını, sömürünün dehşetini, insanın kendi varlığı karşısındaki şaşkınlığını anlatır. Céline’in dili sert, doğrudan ve sarsıcıdır. Cümleleri kısa, ritmik ve duygusal bir yoğunluk taşır. Roman boyunca hayatın karanlık yüzüyle, insanın bencilliğiyle ve umudun kırılganlığıyla karşılaşırız. Bardamu, savaşta, şehirde, hastanede, her yerde aynı boşluğa düşer. Céline, bu boşluğu kara mizahla anlatır; gülünç olanın arkasında hep bir trajedi vardır.
Aradan yıllar geçtikten sonra, yazarın uzun süre kayıp olduğu düşünülen Savaş adlı romanı 2021 yılında el yazmaları arasında bulundu. 1943’ten bu yana kayıp olan bu eser, Céline’in yaşamında bir halka gibi duran eksik parçayı tamamladı. Savaş, yazarın edebiyatında hem tematik hem de duygusal bir dönüm noktasıdır. Gecenin Sonuna Yolculuk’taki genç ve isyankâr ses burada daha yorgun, daha içe dönük ama hâlâ sarsıcı bir biçimde konuşur.
Roman, savaş alanında bilincini yeni kazanan Ferdinand’ın hikâyesiyle açılır. Yüzü ve kulaklarından kan akan bu adam, hem bedensel hem ruhsal olarak dağılmıştır. Çevresinde ölüm, çürüme ve korku vardır. Céline, karakterine bu anlarda şu sözleri söyletir:
“Geriye kalandan da, ileride bekleyenden de kaçıp kurtulmak istiyordum.”
Bu cümle yalnızca Ferdinand’ın değil, Céline’in de bütün edebiyatının özüdür. Yazar, geçmişin ağırlığıyla ve geleceğin belirsizliğiyle sıkışmış insanın trajedisini anlatır. Ferdinand kaçmak ister ama nereye gideceğini bilemez. Çünkü Céline’e göre savaş sadece cephede değil, insanın kendi içinde sürer.
Roman ilerledikçe Ferdinand, savaşın anlamsızlığını daha derinden hisseder. Askerî makamlar onu kahraman olarak yüceltmek ister. Bir cesaret madalyası verilir, törende ailesiyle buluşur. Ancak bu buluşma bir yabancılaşma anına dönüşür. Anne ve baba, oğullarının değişmiş hâlini, arkadaşlarının kabalığını, dünyanın çirkinliğini anlayamaz. Onlar, savaşın gerçek yüzüyle yüzleşmekten korkarlar. Céline burada toplumun ikiyüzlü ahlakını acımasız bir ironiyle gösterir. Kahramanlık, aslında trajedinin bir başka biçimidir.
Savaş adlı roman, bir cephe anlatısından çok daha fazlasıdır. Céline, savaşın insan ruhunda yarattığı yıkımı benzersiz bir yoğunlukla anlatır. Bilinç ile delilik, yaşam ile ölüm, umut ile yıkım arasındaki sınırlar silikleşir. Ferdinand’ın bedeni yaralıdır ama asıl yara zihnindedir. Her sayfada savaşın ardından gelen sessizlikte yankılanan bir çığlık duyulur. Céline’in dili yer yer kabadır, hatta hoyrattır; fakat bu, yaşadığı gerçeğin çıplak hâlidir. Onun cümleleri bir sığınak değil, acının kalbine açılan kapılardır.
Yazarın kendi yaşamı da romanlarının karanlığını taşır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında politik görüşleri ve tartışmalı tavırları nedeniyle sert biçimde eleştirilmiş, hatta uzun süre dışlanmıştır. Buna rağmen Céline, yazmaktan vazgeçmemiştir. Onun için yazmak bir tür hayatta kalma biçimidir. Gerçekle, vicdanla ve kendi suçluluğuyla hesaplaşmanın tek yoludur. Cümleleri kırık döküktür ama her biri yaşamın kırılgan yapısına tanıklık eder.
Savaş, Céline’in edebiyatında bir dönüm noktasıdır. Gecenin Sonuna Yolculuk’taki varoluş sancısı burada daha yoğun bir biçimde hissedilir. Ferdinand’ın yorgun bilincinde yankılanan korku, insanın kendi varlığıyla mücadelesine dönüşür. Céline’in romanlarında savaş sadece bir tarihsel olay değildir; insanın kendisiyle, belleğiyle, kaderiyle yaptığı bitmeyen bir hesaplaşmadır.
Romanın sonunda Ferdinand, savaş alanından kurtulsa da içindeki savaştan kurtulamaz. Okur, onunla birlikte hem yıkımın hem direncin anlamını düşünür. Céline, dilin sınırlarını zorlayarak, insan ruhunun en karanlık köşelerini görünür kılar. Onun yazısı, bir yara izi gibidir; kapanmaz ama varlığıyla hatırlatır.
Savaş, kısa ama yoğun bir roman. Okunması kolay, etkisi kalıcıdır. Céline, ölümün gölgesinde bile yaşamı sorgulamaktan vazgeçmeyen bir yazar olarak bir kez daha karşımıza çıkıyor. Bu kitap, onun edebiyatındaki eksik halkayı tamamlıyor ve bize şunu hatırlatıyor: İnsan, savaş sona erse bile kendi içinde savaşmaya devam eder.
