Bir ihtimal daha var; o da sansür mü dersin! | Halit Payza

John Steinbeck’in Fareler ve İnsanlar’ı 1937’de yayımlandıktan sonra kitaptaki karakterlerin dilleri sert ve saldırgan olduğu gerekçesi ile sıklıkla sansür edilmiştir.

Steinbeck bir karakter ustasıdır, romanlarında döneme uygun karakterler yaratır. Fareler ve İnsanlar 1930 Büyük Bunalımını anlatır. George Milton ve Lennie Small, Büyük Bunalım sırasında iş bulabilmek için sürekli devinim halindedirler, nerede ve nasıl bir iş bulurlarsa bulsunlar, yaşamlarını sürdürebilmek için yapılabilecek her işi yapar. George ve Lennie bu kez Kaliforniya’da bir çiftlikte iş bulabilmişlerdir.

Lennie Small, iriyarı yapısına karşın akli dengesi yerinde değildir, George’nin koruması altında onunla birliktedir. Birlikte Salinas Vadisi’nde, Seledad –Yalnızlık- yakınlarındaki çiftlikte iş bulmuşlardır. Her yoksul gibi onları yaşama tutunduran ileride bir parça toprak satın alıp göçebelikten kurtulmak, kendilerine yeterli bir yerleşik yaşama geçme düşüdür. Lennie’nin takıntısı yumuşak, sıcak ve tüylü hayvanları okşamaktır. Ne var ki Lennie parmaklarını yeterince denetleyemez ve severken öldürür.

Lennie bu kez, çiftlik sahibinin oğlu Curley’in baştan çaktırıcı karısının saçlarını okşamak isterken istemeden ölümüne neden olur. Kitapta Curley’in karısının adı yoktur ve adı olmayan tek karakterdir. Steinbeck, bunu bilerek yapmıştır. Bir karakter olarak görmez onu, salt bir sembol ve romanın ana akışını değiştirecek bir simgedir Curley’in karısı. Curley karısının intikamını almak için çiftlikte çalışanlarla Lennie’nin peşine düşer. Bu Lennie’nin çıkardığı ilk sorun değildir. Daha önce Weed’deki çiftlikte de genç bir kadının elbisesine dokunduğu için tecavüze yeltenmekle suçlanmış, linç edilmemek için çiftlikten kaçmak zorunda kalmışlardır.

Lennie’nin yakalanarak linç edilmesini istemeyen George, Curley’in linç takımından önce onu bulur. İki seçeneği vardır George’nin; ya işini sürdürmek için Lennie’den vazgeçecek, onu Curley’e teslim ederek acılar içinde linç edilmesine izin verecektir ya da onu acıdan kurtarmak için kendisi öldürecektir.

Kitabın yazılışının da ilginç bir öyküsü vardır. Steinbeck kitaba adını veren Fareler ve İnsanlar’ı Robert Burns’un Bir Fareye şiirinden esinlenerek koymuştur. Burns’un şiirinde bir dizede “en iyi planları farelerin ve insanların / Sıkça ters gider”** dizelerinden almıştır. Romanın -aslında kitap bir novelladır- ana konusu da George Milton ve Lennie Small’ın yeni bir yaşama başlamak için yaptıkları toprak satın alma ve yerleşme planlarının ters gitmesi üzerine kuruludur.

Fareler ve İnsanlar, Amerika, İngiltere, Kanada, Avustralya’da orta öğretim kurumlarında okutulması zorunlu olan kitaplardandır. Kitap “Dünya Edebiyatı” kategorisinde Milli Eğitim Bakanlığı’nca da liselerde okutulmak üzere “100 Temel Eser” arasında listeye alınmıştır. Fareler ve İnsanlar, George Milton ve Lennie Small’ın planlarının ters gittiği gibi, İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü Kitapları İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu tarafından içinde “ahlaki” olmayan bölümlerin de var olduğu gerekçesiyle sakıncalı bulunarak sansürlenmek istenilir.

Komisyonun “ahlaki” bulmadığı bölüm, çiftlik işçilerinin kendi aralarında, akşamları içki ve kadınların bir arada olduğu tek yer olan yaşlı bir kadının evinde eğlenmeye gitmeleri ile ilgili konuştukları bölümdür. Whit, George ve Lennie’ye yarın akşam kendileri ile birlikte Susy’nin evine gelmelerini ister. Susy’nin evi çok güzeldir, komik bir yaşlı kadındır Susy. Evde beş kız çalışır. Toprak çalışanlarının satın alabilecekleri ucuz kızlardır bunlar. George, yirmi beş sente bir duble viski içmeyi göze alır, ama iki buçuk dolarla kızlarla birlikte olmayı istemez. Kendi çiftlikleri için para biriktirmektedirler.

Steinbeck, kitabı kendi deneyimlerine dayanarak yazmıştır. Uzun süreli göçmen işçi olduğu biliniyor. Fareler ve İnsanlar’ın geçtiği çiftlikte de çalışmıştır. The New York Times’ta kendisi ile yapılan bir söyleşide, kitaptaki Lennie’nin kurmaca bir karakter değil, onunla yan yana çalıştığı gerçek biri olduğunu söylüyordur. Bir farkla, Lennie kitapta Curley’in karısını, gerçek yaşamda da arkadaşının işten çıkarılmasına neden olan ustabaşını öldürmüştü. Kızgın ve kırgındı. Elindeki dirgeni ustabaşına defalarca saplamıştı ve Steinbeck bunu kendi gözleriyle izlemek durumunda kalmıştı. Lennie cezasını Kaliforniya’daki bir akıl hastanesine kapatılarak çekmişti. Steinbeck onu durdurmak için çok geç kalmıştı.

Fareler ve İnsanlar Amerika’da yasaklandı, okul müfredatından ve halk kütüphanelerinden çıkarıldı. Amerikan liberalizmi kitabı işveren aleyhinde görüyordu. Irkçı ifadeler, kaba küfürler içeriyordu ve karakterler sıradan ve saldırgan insanlardandı.

Her mahallede dolar milyarderlerimiz var. Küçük bir kıza tecavüz ettiği halde tecavüzcüleri aklayan ve ceza vermeyen, üstelik tahrik ettiği gerekçesiyle tecavüzü hak ettiğine karar veren kurumlarımız da var.  Susy’nin evine gerek yok, günümüzde her yer Susy’nin evi…

Artık Küçük Amerika olduğumuzu söyleyebiliriz.

—————————————-

* Robert Burns’un “Bir Fareye” şiirinin iki dizesi Vikipedi tarafından alıntılanmıştır.

Halit Payza – edebiyathaber.net (4 Ocak 2013)