Önemli dönüm noktalarında bilançolar çıkarılır, listeler yapılır. Örneğin Cumhuriyetin 50. Yılında böyle olmuştu ve geriye çok önemli, başvuru kaynağı olabilecek eserler kalmıştı. Benim aklıma Rauf Mutluay’ın “50 Yılın Türk Edebiyatı” adlı eseri gelir (İş Bankası Kültür yay.). Bir yıl erken davranıp yirmi birinci yüzyıla 2000 yılında girerken de bu tür çalışmalar yapılmıştı. O dönemin en çok tartışılan eseri de Mehmet H. Doğan’ın üç büyük ciltten oluşan ve Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan kapsamlı çalışması “Yüzyılın Türk Şiiri (1900-2000)” oldu. Fethi Naci’nin “Yüzyılın 100 Türk Romanı”nını (İş Bankası Kültür yay.) eklemeliyiz. Bu liste daha da uzatılabilir. 75. Yılda ise çok sayıda liste yayınlandığını anımsıyorum. Bolca da tartışma olmuştu.
Tabii Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilk ve orta öğretim için hazırlattığı 100 Temel eser listelerini de ve o listelerle ilgili yaptığımız tartışmaları da anımsamamak elde değil.
Cumhuriyetin yüzüncü yılıyla ilgili olarak Hikmet Altınkaynak, Feridun Andaç, M. Sadık Aslankara ve Öner Yağcı şiir, deneme, öykü ve romanı değerlendirdikleri “100. Yılında Cumhuriyet’in Yazını” adlı (Cumhuriyet Kitapları) 296 sayfalık bir ortak çalışma yapmışlar ama bu eseri görme şansım olmadı. 296 sayfaya yüz yıllık edebiyatı nasıl sığdırdılar doğrusu merak etmemek elde değil.
Samed Karagöz de Anadolu Ajansı için “100 Yılın 100 Edebi Eseri” adlı bir çalışma yapmış ve bu çalışma Rami Kütüphanesi’nde sergi olarak açılmakla kalmamış, kitaplaşmış da. Bir internet sitesi de var. (Edebiyat » 100 Yılın 100 Eseri (100yilin100eseri.com). İnternet sitesinde Karagöz’ün listesini hangi bakış açısıyla, nasıl hazırladığına dair bir açıklama göremedim. Kitap görsellerine tıkladığınızda açılan sayfalarda da seçilen eserlerden alıntılar ve yazar biyografileri bulunuyor. Belki kitapta kapsamlı bir değerlendirme vardır.
Birçok toplantı ve sempozyum yapıldı. İlk aklıma gelen Ahmet Hamdi Tanpınar Edebiyat Araştırmaları ve Uygulama Merkezi tarafından düzenlenen ve 23-24 Kasım 2023 tarihlerinde gerçekleştirilen “Cumhuriyet’in 100. Yılında Sanat ve Edebiyat Kanonu” başlıklı sempozyum. Bu önemli sempozyumun bildirileri eğer yayınlanırsa önemli bir kaynağa sahip olacağız.
Dergiler ve gazeteler ise 100 yılın 100 edebiyat eserini seçmek için pek bir çabaya girişmediler. Yeni Şafak’ın kitap ekinin “Yüz yılın köşe taşları” bu konudaki nadir ve kapsamlı çalışmalardan biri olduğu için ilgimi çekti. Ekin kapak konusu da olan soruşturma şöyle sunulmuş; “Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne 100 yılı geride bıraktık. Türkiye’nin farklı üniversitelerinde akademik çalışmalara imza atan isimlere geçtiğimiz 100 yıldan hafızalarında kalan kitapların neler olduğunu sorduk. Akademi dünyasının verdiği cevaplarla son 100 yılın öne çıkan kitaplarından bir seçki hazırladık.” (Yüz yılın köşe taşları | Yeni Şafak Kitap Eki Haberleri (yenisafak.com). Soruşturma her çeşit kitabı hedefleyerek yapılmış ama ağırlık edebiyatta olmuş.
Abdullah Uçman, Arif Ay, Emine Gürsoy Naskali, Mehmet Narlı, Mehmet Samsakçı, Necmettin Turinay, Tûba Çavdar Karatepe, Turan Karataş, Turgay Anar, Mustafa S. Kaçalin, Âsım Cüneyd Köksal, İsmail Güleç, Mehlika Karagözoğlu, Yakup Öztürk, Erdem Dönmez ve İsmail Alper Kumsar’a sormuşlar. Kitap ekinde bu isimlerin cevaplarını ve daha geniş bir soruşturmayla oluşturduklarını belirttikleri ve sonuç olarak oluşan yüz eserlik listeyi görmek mümkün.
Liste “gençler”e yönelik hazırlanmış. Sanıyorum bunun nedeni yetişkinlerin kitap okumadığının bilinmesi. Bence genç – yetişkin diye bir ayrım yapmak gereksiz. Bir gençle yetişkinin pek farklı kitaplar okuyacağını sanmıyorum. Ne okunursa gençlik çağlarında okunuyor. Soruşturmalara da o okumalarda kalan kanaatlerle cevap veriliyor. Tersten sorarsak gençlerin okuması önerilen kitaplar neden yetişkinlere de uygun olmasın?
Hangi açıdan bakarsak bakalım, hangi estetik ya da siyasi görüşte olursak olalım eğer adil davranıyorsak Cumhuriyetin yüz yılının herkesin ortak görüşte olduğu bir kanonunun oluştuğunu söyleyebiliriz. Seçilen eserler pek farklı değil. Zaten kitapçılarda “sürekli satanlar listesi”nde yer alan kitaplara baktığınızda da okurun tercihi olarak üç aşağı beş yukarı aynı kitapları göreceksiniz ki bence gerçek kanonu okur oluşturur. Yeniden basılmayan eserler ne kadar önemli olsa da “kalıcı” olamamıştır. Listede yer alan “yaşayan” adlar ise her zaman olduğu gibi tartışmaya açıktır. Kalıcı olabilecekleri, kanona dahil olup olmadıkları konuşulacaktır.
Yine de sizlere sormak istiyorum 100 yılın 100 edebiyat eserini seçseydiniz listenizde hangi kitaplar olurdu?
Gençler için Türk edebiyatında son 100 yılda yazılmış 100 eser seçkisi
1- Sait Faik Abasıyanık – Alemdağ’da Var Bir Yılan
2- Halide Edip Adıvar – Sinekli Bakkal
3- Gülten Akın – Kestim Kara Saçlarımı
4- Metin Altıok – Bir Acıya Kiracı
5- Sabahattin Ali – Kuyucaklı Yusuf
6- İhsan Oktay Anar – Suskunlar
7- Oğuz Atay – Korkuyu Beklerken
8- Yusuf Atılgan- Anayurt Oteli
9- Nihal Atsız – Ruh Adam
10- Arif Ay – Hıra
11- Münevver Ayaşlı – Pertev Bey’in Üç Kızı
12- Ali Ayçil – Sur Kenti Hikâyeleri
13- Cihan Aktaş – Şair ve Gecekuşu
14- Samiha Ayverdi – İbrahim Efendi Konağı
15- Erdem Bayazıt – Şiirler
16- Salah Birsel – Boğaziçi Şıngır Mıngır
17- Fatma Barbarosoğlu- Müjgan
18- Tarık Buğra – Küçük Ağa
19- Necati Cumalı – Susuz Yaz
20- Faruk Nafiz Çamlıbel – Han Duvarları
21- Asaf Halet Çelebi – He
22- Mustafa Çiftçi – Bozkırda Altmışaltı
23- Süleyman Çobanoğlu – Hudayinabit
24- Sevinç Çokum – Hilâl Görününce
25- Fazıl Hüsnü Dağlarca – Çocuk ve Allah
26- Suat Derviş – Fosforlu Cevriye
27- Güngör Dilmen – Canlı Maymun Lokantası
28- Ferit Edgü – Hakkari’de Bir Mevsim
29- Ali Emre – Nureddin Zengi
30- Ömer Erdem – İstanbul’a
31- Haydar Ergülen – Eskiden Terzi
32- Safiye Erol -Kadıköyü’nün Romanı
33- Mehmet Akif Ersoy- Safahat
34- Memduh Şevket Esendal – Ayaşlı ile Kiracıları
35- Sabahattin Eyüboğlu – Mavi ve Kara
36- Füruzan – Parasız Yatılı
37- Murat Gülsoy – Bu Kitabı Çalın
38- Ergin Günçe – Türkiye Kadar Bir Çiçek
39- Reşat Nuri Güntekin – Çalıkuşu
40- Reşat Nuri Güntekin – Yaprak Dökümü
41- H. Rahmi Gürpınar – Evlere Şenlik, Kaynanam Nasıl Kudurdu
42- Hüsrev Hatemi – Akşam Gümrükçüleri
43- Nazım Hikmet – Memleketimden İnsan Manzaraları
44- Abdülhak Şinasi Hisar – Çamlıca’daki Eniştemiz
45- Rıfat Ilgaz – Karartma Geceleri
46- Emine Işınsu – Çiçekler Büyür
47- Attila İlhan – Sisler Bulvarı
48- Selim İleri – Her Gece Bodrum
49- Selim İleri – Cumartesi Yalnızlığı
50- Abdurrahim Karakoç – Vur Emri
51- Sezai Karakoç – Edebiyat Yazıları
52- Sezai Karakoç – Hızırla Kırk Saat
53- Yakup Kadri Karaosmanoğlu – Ankara
54- Refik Halid Karay – Memleket Hikâyeleri
55- Sema Kaygusuz – Yüzünde Bir Yer
56- Orhan Kemal – Bereketli Topraklar Üzerinde
57- Yahya Kemal – Aziz İstanbul
58- Yahya Kemal – Kendi Gök Kubbemiz
59- Yaşar Kemal – İnce Memed
60- Necip Fazıl Kısakürek – Bir Adam Yaratmak
61- Necip Fazıl Kısakürek – Örümcek Ağı
62- Necip Fazıl Kısakürek- Çile
63- Cahit Koytak-Gazze Risalesi
64- Onat Kutlar-İshak
65- Mustafa Kutlu -Beyhude Ömrüm
66- Mustafa Kutlu-Bu Böyledir
67- Cemil Meriç – Bu Ülke
68- Behçet Necatigil – Bile/yazdı
69- Behçet Necatigil – Kapalı Çarşı
70- Mehmed Niyazi – Çanakkale Mahşeri
71- Ziya Osman Saba – Sebil ve Güvercinler
72- Peyami Safa – Dokuzuncu Hariciye Koğuşu
73- Peyami Safa -Yalnızız
74- Hüseyin Su – Gülşefdeli Yemeni
75- Cemal Süreya – Şapkam Dolu Çiçekle
76- Turan Oflazoğlu – Deli İbrahim
77- Rasim Özdenören – Gül Yetiştiren Adam
78- Rasim Özdenören – Hastalar ve Işıklar
79- İsmet Özel- Erbain
80- Adnan Özer – Ateşli Kaval
81- Nuri Pakdil – Anneler ve Kudüsler
82- Orhan Pamuk – Benim Adım Kırmızı
83- Turgut Uyar – Dünyanın En Güzel Arabistanı
84- Kemal Tahir – Devlet Ana
85- Haldun Taner – Keşanlı Ali Destanı
86- Haldun Taner – Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu
87- Ahmet Hamdi Tanpınar – Beş Şehir
88- Ahmet Hamdi Tanpınar-Huzur
89- Cahit Sıtkı Tarancı – Otuz Beş Yaş
90- Latife Tekin – Sevgili Arsız Ölüm
91- İbrahim Tenekeci – Ağır Misafir
92- Ayfer Tunç – Dünya Ağrısı
93- Nurettin Topçu – Taşralı
94- Hasan Ali Toptaş – Uykuların Doğusu
95- Orhan Veli – Garip
96- Hilmi Yavuz – Bedreddin Üzerine Şiirler
97- Mahmut Yesari – Tipi Dindi
98- Ümran Nazif Yiğiter – Süslen Berberi
99- Tahsin Yücel – Gökdelen
100- Cahit Zarifoğlu – İşaret Çocukları
edebiyathaber.net (17 Ocak 2024)
