20 yapıtta Türk romanı | Hasan Bülent Kahraman

“Hepsini seviyorum bu romanların. Bazılarını daha fazla. Bu listeyi çıkarma amacımsa, kanonik romanlarımızla klasiklerimiz arasında bir yol bulmak”

Daha önce Tempo dergisinin bir ek olarak verdiği küçük bir kitap hazırlamış ve okunması gereken 50 romanı seçmiştim. Bunlar Türk ve dünya edebiyatından bir seçkiydi. Sonradan düşündüm. Bildiğim kadarıyla standart Türk romanı listesi yok. Ben de bu soruyu kendime yıllar yılıdır sorarım. ‘Kanon’ meselesi tartıştıkça bu konuyu da kafamda evirip çeviririm ve bizim kanonik romanımızla klasik romanımız hangileridir diye düşünürüm. Sonunda bir liste yapmaya karar verdim.

***

Nasıl bir liste bu? Öncelikle öznel. Kesin olarak benim listem. Ama ne kadar kendimi arındırırsam arındırayım gene de kendimi nesnel bazı kıstaslardan kurtaramadım. Hepsini seviyorum bu listedeki romanların. Bazılarını daha çok seviyorum. Fakat bu listeye almadığım ve burada adını verdiğim kitaplardan daha fazla sevdiklerim de var. Buna rağmen böyle bir liste çıkardım. Çünkü bizim kanonik romanlarımızla klasiklerimiz arasında bir yol bulmaya çalışıyorum. Mesela Çalıkuşu kanoniktir ama Aşk-ı Memnu klasiktir, bence. Kiralık Konak kanoniktir, Tutunamayanlar klasiktir. Bir başka husus ayrı bir liste daha yayınlayacak olmamdır. Orada ‘aykırı’, ‘non-major’ olan, belki minör, daha modern, marjinal romanların listesini vereceğim. Bu listede 1990 sonrasından bir tek kitap var. O dalgayı hâlâ izliyoruz. Gelelim seçimlere.

***

1 Aşkı-ı Memnu: En sağlam tereddütsüz, pürüzsüz seçim. Hâlâ müthiş, mükemmel bir roman. Kesin bir klasik. O nedenle de her kuşak onu yeniden ele alacak, yeniden yorumlayacak. Halit Ziya ebedi romancımız. Dizisiyle de çok şükür hiçbir ilgisi yok.
2 Eylül: Hâlâ çok canlı, hâlâ çok etkileyici. Bütün o popüler romanlar bu kitaptan doğmuştur. Aşkı-ı Memnu ölçeğinde bir mucize. Hâlâ keşfedilmeyi bekliyor.
3 Kiralık Konak: Kabul edelim ki, bir kilometre taşı. Yakup Kadri biraz sıkıcı da olabilen ama çok az kişinin, galiba sadece Selim İleri’nin fark ettiği çarpıcı derinlikler de işlemiş bu romanına. ‘Medeniyet buhranımızın’ en vurucu anlatımlarından biri.4 Çalıkuşu: Reşat Nuri’den seçilebilecek dünya kadar roman var ama hiç komplekse kapılmaya gerek yok, nesillerin bilinçaltını Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı çadırında okuduğu bu romanı biçimlendirdi. Roman olarak da sağlamdır ve anlatımı, dili, akıcılığıyla hâlâ çok etkili bir kitap olduğunda kuşku yoktur.
5 9. Hariciye Koğuşu: Bütün amatörlüğüne ve acemiliğine karşın kültür ve medeniyet buhranlarına bulaşmadan, çok modernist bir biçimde, ‘madde’nin, ‘eşya’nın etrafında gezinerek anlatıyor bir gencin iç dünyasını. Bence bu yöndeki ilk roman.
6 Üç İstanbul: Dünya edebiyatındaki ‘tek roman’lar mucizesinin Türkçedeki karşılığı. Hâlâ çok güçlü bir roman. Bütün bir tarih ve biz karşımızda duruyor.
7 Murtaza: Orhan Kemal çok önemli bir romancı. Bereketli Toprak Üzerinde en meşhur yapıtı. Ayrıca çok vurucu. Fakat ben köy/köylü romanı olarak Orta Direk’i seçtiğimden bu kitabı, karakter ve tip romanı bakımından çok zayıf olan romancılığımızın çok dikkate değer bir köşesi olarak listeye aldım.
8 Orta Direk: Tabii ki, bu, tabii ki, İnce Memet değil. İnsanı ürperten bir epik öykü var bu romanda. Tam bir tragedya. Belki de tek tragedya üçlemesi, bu romanın ilk yapıtını meydana getirdiği Dağın Öteki Yüzü.
9 Saatleri Ayarlama Enstitüsü:Tanpınar çok revaçta ama tabii ki okunmayan bir yazar. Okununca da Huzur geliyor akla. Asıl bu. Belki Gülliver’in Seyahatleri ile mukayese edilebilecek muazzam bir toplumsal hiciv romanı.
10 Kurtlar Sofrası: Attila İlhan şiirleriyle anımsanıyor ama Türk romanının en iddialı isimlerinden biri. Aynanın İçindekilerbeş romandan oluşuyor ve birbirinden daha zevkli. Bu ise geçiş romanı, onların belkemiği ve tepeden tırnağa şehir, İstanbul ve her şey.
11 Yorgun Savaşçı: Kemal Tahir’den Kurt Kanunu da olabilirdi. Ama bu romanı, bir geçiş dönemini ve çok önemli bir sorunsalı anlatması bakımından seçtim. Kemal Tahir tartışmalı bir isim, bu roman da çok tartışılmış bir yapıt. Roman kadar hatta belki daha çok romancı ağır basıyor seçimde.
12 Ölmeye Yatmak: Hep erkeklerin anlattığı Cumhuriyet dönemini Doçent Aysel’in macerası etrafında izlemek. Her bakımdan klasik denebilecek son derecede sağlam, güçlü bir roman. Bugün yayımlandığı günden daha etkili.
13 Tutunamayanlar: 1970’lerden gelen ve birçok bakımdan çok tartışmalı bir metin. Gene de Türk romanının ‘toplumcu’ doğal yapısını farklı bir birey arayışıyla sorgulayan, ilginç bir bireşim romanı Oğuz Atay’ın bu ilk ve beklenmeyen yapıtı. Hâlâ çok seviliyor, yer altı edebiyatının da bir değeri olarak kabul ediliyor.
14 Yenişehir’de Bir Öğle Vakti: Cumhuriyet dönemi ve sonrasının Ankarası, oraya gömülü hayatlar. Yer yer zorlansa da çekici, aykırı bir roman.
15 Anayurt Oteli: Türk edebiyatında hiç denenmemiş bir köşe taşı. Ardından gelen de olmadı. Zebercet Türk romanının en ilginç karakterlerinden biri olarak yaşamayı sürdürüyor, intiharının ardından. Tek kelimeyle, müthiş!
16 Issızlığın Ortası: Devrimciler kimdi? Bu sorunun toplumsal çözümlemelerle değil, varoluşsal sorgulamalarla ele alındığı ürpertici, taş gibi sert bir roman. Bir ‘insanlık durumu’ kitabı.
17 Sevgili Arsız Ölüm: Dilin ve anlatımın alt üst edildiği, yoksulların ‘öteki’ diliyle yazılan, zor, karmaşık bir roman. Ama bambaşka bir tarz ve tat taşıdığı muhakkak.
18 Kara Kitap: Sadece bizde değil, dünya romanında da Orhan Pamuk’un bu romanı bir yenilikti. Her bakımdan zengin, klasik romanla post modern edebiyatı çok iyi yoğurmuş, kendi öykü ve macerasıyla da etkileyici bir metin.
19 Cemil Şevket Bey Aynalı Dolaba İki El Revolver: Selim İleri’den başka romanlar da alabilirdim bu listeye ama post modern yansımalarla dolu, çok ilginç ve çok etkileyici bir yapıt.
20 Tol: Murat Uyurkulak’ın bu kitabı 1990 sonrası romancılığımızın yeraltı edebiyatıyla, farklı metinselliklerle kurduğu iç ilişkilerin çok iyi bir sentezi. Gerçekten başarılı ve etkileyici bir kitap.