Bilim tarihi uzmanı Elaheh Kheirandish’in yazdığı “Bağdat ve Isfahan”, bir zamanlar bilimin merkezi olan bu iki şehri, yine bilimle ilintileyerek incelerken, İslam dünyasında bilginin üretilme ve kullanılma biçimine de ışık tutan bir kitap.
Harvard Üniversitesi’nde, bilim tarihi alanında öğretim görevlisi olan Elaheh Kheirandish, lisans eğitimini Rhode Island Üniversitesi Uygulamalı Matematik ve Kimya bölümlerinde tamamlamış. 1987 yılında, aynı üniversitede Matematik ve Fen Bilimleri Eğitimi üzerine yüksek lisans yapmış. 1991 yılında ise Harvard Üniversitesi Bilim Tarihi bölümünden doktora derecesini almış. Bu okulda dersler vermiş. Ayrıca yine Harvard ve Brown üniversitelerinde sergi küratörlüğü görevini üstlenmiş. Optik ve mekanik gibi matematik ve fizik bilimlerinin tarihiyle beraber, Arap-Fars bilim tarihi alanlarında da çalışmalar yapan Kheirandish, yaptığı belgeseller ve dijital projeler sayesinde de birçok kişiye çalışmalarını ulaştırma imkanı bulmuş. Elaheh Kheirandish, Ketebe Yayınları’ndan Kadir Daniş çevirisiyle yayımlanan, yazarın, “bir biçimde gerçeğe tekabül etmeyen hiçbir satırının” olmadığı bilimsel bir tarih anlatısı diye nitelediği “Bağdat ve Isfahan” kitabı, bu iki şehrin, bilimsel olarak birbirilerine nasıl destek çıktığını ve İslam coğrafyasındaki bilgi üretkenliğine dokunuyor.
Elaleh Kheirandish, kitabını tesadüfen eline geçen, Bağdat ve Isfahan arasında karşılaştırma yapan bir elyazması sayesinde ortaya çıkarmış. Tarihî öneme sahip iki şehri araştırırken türlü zorluklarla karşılaşıp bunun, şehirlerin tarihsel ve sosyolojik öneminden dolayı normal olduğunu belirten Kheirandish, bu zorlukların kendisine daha derin kapılar açtığını ve böylece araştırmasının da genişlediğini söylüyor. Yazar ayrıca, kitabın çıkış noktasına ek olarak şunları söylüyor: “Bütün tarihî yeniden inşalara ve kavramsal yeniden yaratımlara rağmen, bu kitapta hayalî hiçbir şey yoktur. Tarihî açıdan, zamanı ve mekânı kesinkes belli kaynakları ve olayları kapsamaktadır. Kavramsal açıdan, gerçek varlıkları ve ortamları yansıtan şahsiyetleri ve vakaları vurgulamaktadır. Bu kitapta bir biçimde gerçek bir şeye tekabül etmeyen tek bir satır yoktur ve hiçbir yerinde, başlık ve alt başlıktan başlamak suretiyle, rastgele bir tercih yapılmamıştır: “Bağdat ve Isfahan”, bir zamanlar son derece dikkat çekmiş bir “bilim çağı”na dayanan muhteşem geçmişleri safha safha, asır asır yeniden inşa edilmiş iki asırdide şehri temsil etmektedir. Projeye, hızı gittikçe artan bir teknoloji çağında yan yana evrimleşen biri metinsel, biri beşerî iki modern nitelik de, hâlen devam varlığı şehir şehir, kütüphane kütüphane yeniden yaratılmış daha yakın bir geçmişin yaşayan izlerini yakalamak için ilave edilmiştir.”
“Bağdat ve Isfahan”ı, aşağı yukarı 750 ve 1258 yılları arasında hüküm sürmüş Abbasi hilafeti ve 1501 ile 1722 yıllarında yönetimi altına olduğu Safevi hanedanının başkentleri olarak, hem en tepeye ulaştıkları hem de dibinin de dibin gördükleri zamanlarında, bilim başlığı altına inceleyen kitap, İslam dünyasında üretilen bilimin Avrupa’ya nasıl yayıldığını da gözler önüne seriyor.
edebiyathaber.net (23 Ekim 2023)
